Hormony

Layla

Wydzielanie hormonu ściśle odpowiada zapotrzebowaniu organizmu na ten hormon. W wypadku zaburzeń zdrowia mechanizm ten nie pracuje prawidłowo. Jak możemy zapewnić odpowiednią dietę psu cierpiącemu na zaburzenia hormonalne?

Układ hormonalny ma zasadniczy wpływ na kontrolę i integrację funkcji poszczególnych narządów. Składa się on z siedmiu gruczołów, które wydzielają bezpośrednio do krwi substancje zwane hormonami.

Układ wydzielania wewnętrznego stanowią: przysadka mózgowa, tarczyca, przytarczyce, nadnercza, trzustka, jajniki oraz jądra. Inne narządy (np. żołądek, nerki czy wątroba) również wytwarzają substancje hormonalne, nie są jednak zaliczane do gruczołów wydzielania wewnętrznego.

Niektóre gruczoły wydzielające hormony mają dodatkowe „obowiązki”. Trzustka oprócz produkcji insuliny wytwarza sok trzustkowy (niezbędny do trawienia w przewodzie pokarmowym), jajniki produkują komórki jajowe, a jądra – nasienie oraz wydzielają hormony płciowe.

Przysadka mózgowa

Mały owalny narząd znajdujący się poniżej mózgu, podzielony na płat przedni i tylny to przysadka mózgowa.

Płat przedni wytwarza hormon wzrostu odpowiedzialny za regulację procesu rośnięcia, hormon stymulujący tarczycę (TSH – thyroid stimulating hormone) oraz ACTH – hormon adrenokortykotropowy, którego rolą jest regulacja wydzielania hormonów przez korę nadnerczy. W przednim płacie przysadki znajdują się również hormony gonadotropowe – kontrolujące aktywność jajników i jąder. Także tu zachodzi synteza hormonu luteotropowego (prolaktyny) regulującego laktację i hormonu wpływają-cego na pigmentację skóry (stymulującego melanocyty). W taki to sposób przedni płat przysadki wywiera działanie na funkcję innych gruczołów dokrewnych.

Tylny płat przysadki mózgowej uwalnia dwa hormony. Jeden z nich zapobiega niekontrolowanemu wydalaniu wody przez nerki. Jest to hormon antydiuretyczny (antydiuretic hormon ADH) regulujący reabsorpcję wody podczas filtrowania jej przez nerki. Drugi hormon, oksytocyna, stymuluje skurcze mięśni gładkich, a szczególnie mięśnie macicy podczas porodu, jest też odpowiedzialny za mechanizm uwalniania mleka do gruczołu sutkowego suki.

Wytwarzanie i wydzielanie tych hormonów jest kontrolowane przez podwzgórze. W wypadku większości hormonów działa mechanizm sprzężenia zwrotnego, który powoduje, że wydzielanie hormonu ściśle odpowiada zapotrzebowaniu organizmu na ten hormon. Gdy doszło do zaburzeń zdrowia, mechanizm ten nie pracuje prawidłowo.

Zaburzenia pracy przysadki

Niedobór hormonu wzrostu podczas fazy wzrostu powoduje nieprawidłowe przetrwanie cech szczenięcych (sierści, cienkiego głosu, zębów mlecznych). Karłowatość jest najczęściej zaburzeniem dziedzicznym, występującym u owczarków niemieckich i alaskan malamutów.

Brakowi hormonu wzrostu zazwyczaj towarzyszą braki innych hormonów, zwłaszcza tarczycy i hormonów płciowych. Leczenie jest kosztowne i zwykle mało satysfakcjonujące.

Akromegalia zaś to nadmierna produkcja hormonu wzrostu u osobników dorosłych. Powoduje rozrost tkanek miękkich i twardych, zwłaszcza wokół głowy, co daje wrażenie zbyt dużej ilości skóry. Zwierzę uciążliwie chrapie, ma zbyt duże odstępy między zębami i zmniejszoną tolerancję na wysiłek. Zdarza się to zwłaszcza u suk, ponieważ progesteron syntetyczny podawany w celu kontrolowania rui stymuluje zwiększenie produkcji hormonu wzrostu. Leczenie polega na sterylizacji zwierzęcia. Czasem wystarczy odstawienie leków antykoncepcyjnych.

Do moczówki prostej dochodzi, gdy synteza ADH jest zbyt słaba i zbyt duża proporcja wody nie ulega reabsorpcji, lecz zostaje wydalona z moczem. Zwierzę pije sporo wody, aby skompensować wielomocz. Nadmierna produkcja moczu przekracza pojemność pęcherza moczowego i chory pies zaczyna oddawać mocz w domu. Cechą charakterystyczną jest mała koncentracja moczu i niski jego ciężar właściwy. Leczenie polega na iniekcjach ADH albo podawaniu hormonu w postaci kropli do nosa lub spojówki oka.

Tarczyca

Składa się z dwóch oddzielnych płatów usytuowanych na szyi, po obu stronach tchawicy, poniżej krtani. Z każdym płatem połączona jest para gruczołów przytarczycowych, funkcjonalnie niezależnych od tarczycy. Większość komórek znajdujących się w ściankach mikroskopowych pęcherzyków bierze udział w produkcji hormonów tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3). Zwyczajowo mówi się o obu hormonach jako o hormonie tarczycy. Hormon przysadkowy TSH stymuluje i reguluje wydzielanie hormonów tarczycy, które wywierają wpływ na wiele narządów, np. stopień zużycia składników pożywienia, metabolizm skóry, szybkość bicia serca, ciśnienie krwi oraz aktywność układu nerwowego.

Pomiędzy pęcherzykami znajdują się większe komórki (komórki C) produkujące hormon nazywany kalcitoniną, odpowiedzialny za regulację gospodarki wapniowej (obniżenie poziomu wapnia we krwi zapobiegające jego zbyt dużej absorpcji).

Zaburzenia pracy tarczycy

Najważniejszymi zaburzeniami pracy tego gruczołu jest niedobór hormonów tarczycy (hipotyreoidyzm) oraz nowotwory tkanki gruczołowej. Niedobór hormonów tarczycy jest dość często występującym problemem, zwłaszcza u psów średniej wielkości (jak retrievery, setery, dobermany i boksery). Najczęściej wynika z zaniku pęcherzyków gruczołu lub wytworzenia przez organizm przeciwciał atakujących i uszkadzających komórki własne tarczycy (zaburzenie autoimmunologiczne). Zmiany te powstają zazwyczaj u zwierząt w wieku średnim (powyżej czwartego roku życia), jednak u ras olbrzymich (np. dogi niemieckie) niedoczynność tarczycy potrafi ujawnić się już w drugim roku życia. W około 10 proc. przypadków niedobór hormonów tarczycy powstaje z powodu braku hormonu stymulującego TSH.

W przeszłości częstą przyczyną niedoboru hormonów tarczycy był brak ich podstawowego składnika – jodu. Obecnie człowiek i zwierzęta nie są tak zależne od pokarmu wytwarzanego wyłącznie w rejonie zamieszkania (gdzie gleba jest uboga w jod) i otrzymują potrzebny im mikroelement w produktach spożywczych.

Objawy niedoboru hormonów tarczycowych są różnorodne. Do klasycznych należy senność i niechęć do wysiłku fizycznego, otyłość i symetryczne wyłysienia niepołączone ze świądem skóry (patrz „Choroby skóry, cz. 2”, PP 8/2008). Często zdarza się nadmierne odkładanie melaniny w skórze. Chorym psom jest zazwyczaj zimno, więc chętnie układają się w pobliżu kominków czy kaloryferów. Mogą wystąpić zaparcia lub wymioty i biegunki.

W miarę powiększania się niedoboru hormonu tarczycy dołączają się zmiany w oczach, anemia, brak zainteresowania inną płcią, zanik cyklu rujowego, bezpłodność, obniżenie temperatury ciała, zaburzenia pracy serca.

dr n. wet. Janina Staniszewska